ستاره یا خورشید

هو الذی جعل الشمس ضیاء....(یونس/۵)   

متاسفانه برخی از ایرانیان با آن سابقه ی درخشان علمی کهن ، هم اکنون ، بازیکنان فوتبال اقصی نقاط جهان را بهتر از مفاهیم ساده نجوم می شناسند و بسیار تعجب آور است که حتی عده ای از مردم نمی دانند که هر ستاره ای که در آسمان می درخشد ، خورشیدی است بزرگتر یا هم اندازه خورشید ما !

این مطلب به این دسته از عزیزان تقدیم می شود.

تولد ستاره(خورشید)

خورشید که در اثر انقباض یک سحابی پرانرژی بوجود آمده است، ارزشمندترین گوهر منظومه شمسی است، که سیستماتیک بودن خانواده خود ( اجزای منظومه خورشیدی ) را مدیون آن هستیم و مهمتر از آن پیدایش حیات ، روند حیات  و بقای حیات را بنا بر قدرت آفرینش الله ، برایمان به ارمغان آورده است.

بررسی خورشید نه به صرف شناخت رفتار تنها ستاره ی منظومه شمسی برایمان ارزشمند است ، بلکه شناسایی این گوی تابناک ،حداکثر رفتار ذاتی و فعلی تمام ستارگان را که هر کدام خورشیدی در منظومه خود می باشند را برایمان آشکار می سازد. زیرا ستارگان از تولد تا مرگ روند مشخصی را طی می کنند. مثلاً ستاره های X,Y که در یک زمان بوجود آمده باشند، هم اکنون با یکدیگر همپا هستند. زیرا ماده ی اولیه تمام ستارگان هیدروژن و روند تکمیل هیدروژن ، تبدیل آن به هلیوم است. پس دو ستاره ای که همزمان بوجود آمده باشند زندگی یک شکلی خواهند داشت و بدینسان است که ستارگان جهان، مراحل تکمیل خویش را سپری می کنند. ( البته حجم ستارگان هم تاثیر بسزایی در همپایی روند ستارگان دارد). 

نگرش در ساختار نزدیکترین و موثرترین ستاره، خورشید است که یک  خورشید شناس را به یک ستاره شناس حقیقی تبدیل می کند.بطور کلی ستارگان از ربایش، برخورد و جوشش خرده ریزهای گاز و ابرگونه های کیهانی بوجود می آیند.

طبیعی است که دمای اجرام مزبور متناسب با انبوهش ابرگونه ها و فرآیند برخورد و جذب خرده  ریزه های مورد بحث ( ذرات تشکیل دهنده) و پدیداری خاصیت ثقلی به مرور، فزونی می یابد و یک پیش ستاره در آستانه ظهور قرار می گیرد. آزاد شدن نیروی ثقلی،درخشندگی و تابناکی را به همراه دارد و هماهنگ با افزایش انقباض، بر تراکم و بزرگی توده های مرکز ی می افزاید.

 فرآیند مزبور تاحدی ادامه می یابد که دمای توده ای مرکزی به میزان 10⁷ کلوین، یعنی دمای مناسب برای گدازش هسته ای و تبدیل هیدروژن به هلیم بالغ گردد. نیروی حاصل از این واکنش ها به حدی است که از چروکیدن و جمع شدن ستاره جلوگیری نموده و تعادل میان فشار درونی و نیروی جاذبه ای ستاره را برقرار می سازد. بدیهی است که هر اندازه جثه ی ستارگان بزرگتر باشد دما و تابناکی آنها نیز به همان میزان زیادتر خواهد شد. ستارگانی که به این شرح وارد مرحله ی گروه اصلی می شوند، طی توقف در این مرحله دگرگونی های کوچکی را در وضع پوسته ی سطحی تحمل می کنند و با تبدیل هیدروژن به هلیم،برای مدت های طولانی به بازدهی انرژی می پردازند.خورشید شناسان برای ستاره ای مانندخورشید مدت توقف درمرحله ی گروه اصلی راحدود 1000 تا 2000میلیون سال بر آورد نموده اند. از آنجایی که سن خورشید از زمان پیدایش تا کنون چیزی حدود 4600 میلیون سال است، قاعدتاً بایستی حدود 5 تا 6 هزار میلیون سال دیگر این مراحل را طی نماید.

مرگ ستاره(خورشید)

توده ی مرکزی ستارگان گروه اصلی که بالاترین مرحله ی تکامل را پشت سر می گذارند بر اثر برونداد هیدروژن به خاکستر تبدیل شده و سپس تحت تاثیر فشارهای وارده از وزن لایه های زیرین، روبه چروکیدن و جمع شدن می روند و همزمان دمای لایه های پیرامون خود را به حدی که گدازش هسته ای امکان پذیر است فزونی می بخشند.

 

غول سرخهماهنگ با افزایش روند تولید انرژی، ستاره روبه آماسیدن و باد کردن نهاده و این تورمها تا جایی که یکبار دیگر میان فشار درونی و جاذبه، تعادل برقرار گردد ادامه می یابد و سرانجام ستاره یه یک غول سرخ دگرگون می شود و تابناکی آن، گاه تا هزار برابر افزایش می یابد و بدین ترتیب  ستاره از گروه اصلی به گروه غولها گام می نهد. زمانی که خورشید ما به این مرحله از تکامل وارد گردد، عظمت آن به حدی می رسد که تیر(عطارد) را در کام خود فرو می بلعد و موهبت زیست را از زمین می زداید.

 

کوتوله سفید(ستاره نوترونی)با رسیدن دمای توده ی مرکزی غول های سرخ به مرز 10⁸ کلوین،واکنش هسته ای جدیدی در آن روی می دهد و طی این روند کربن به هلیم مبدل می شود. فرآیند مزبور باعث می شود که ستاره به مرحله ی ثابت دیگری که چندان هم به درازا نخواهد کشید پای گذارد و پس از حدود چند صد میلیون سال که چروکیدن توده ی مرکزی همچنان ادامه یافت، سراسر ستاره ای مزبور نیز به چروکیدن و آماسیدن رو نهد و انرژی هسته ای آن کاهش یابد و سرانجام به یک کوتوله سفید مبدل گردد و سپس ستاره از گروه غول های سرخ به گروه کوتوله های سفید وارد گردد.

در این مرحله عمل چروکیدن به دلیل فشار حاصل از الکترون های پرنده (آزاد) بسیار سریع متوقف می شود و در حالیکه جرم آن همچنان ثابت مانده است بر تراکم آن، گاه تا حدود 1 میلیون بار افزوده می شود.

ستاره به حدی متراکم می شود که وزن یک قاشق چایخوری از آن به چندین تن می رسد.

کوتوله سیاه

خورشید ما در مرحله کوتوله سفید همچنان برونداد انرژی درونی خویش را ادامه می دهد و پس از طی چندین میلیون سال به مرور سرد شده و سرانجام از جوش و خروش بازمی ایستد و به جرمی سرد و تاریک و بالاخره به یک کوتوله سیاه دگرگون می شود.

سیاهچاله ها

 جرم ستارگانی که آینده شان به سیاهچاله ختم می شود، بیشتر از خورشید منظومه ماست.

در تصویر فوق مقایسه ی بین خورشید ما (کره زرد رنگ)با ستاره یا خورشید منظومه ای دیگر (کره بزرگ سفید رنگ)را شاهد هستید.

خورشید های غول پیکر پس از گذران دوره های مرگ در نهایت به سیاهچاله تبدیل می شوند .

هر قاشق چایخوری آنها تقریبا یک میلیاد تن وزن خواهند داشت.و نور با سرعت ۳۰۰۰۰۰ کیلومتر بر ثانیه در مدار بحرانی آن خمش خواهد یافت .

 هر چیزی (حتی نور) چنانچه در دام گرانش سیاهچاله بیفتد، راه فراری نمی یابد. لذا رصد مستقیم سیاهچاله ها امکان پذیر نیست.

سیاهچاله قبرستان راز داریست که تحقیقات بشری را بر روی خود متمرکز نموده است.

هرگاه شب هنگام به آسمان بدون ابر بالای سر خود نگریستید و ستارگان را مشاهده کردید ، بدانید که هر کدام از آنها، خورشیدی هم اندازه و یا بزرکتر از خورشید ما هستند.

البته فراموش نکنید که برخی از آن نقاط پشت تلسکوپ،کهکشان نامیده می شوند که دارای میلیاردها میلیارد خورشیدند!!!

حدس بزنید که در تصویر زیر کدامیک از گوی ها، خورشید ماست؟!

فسبحان الذی بیده ملکوت کل شیی و الیه ترجعون(یس/۸۳) .